فرسودگی شغلی چیست و چرا دچار آن می شویم؟

فرسودگی شغلی چیست؟ چرا دچار آن می شویم و چگونه از ایجاد آن جلوگیری کنیم؟ فرسودگی شغلی یا کارزدگی، یکی از معضلات جدی در محیط های کاری امروزی است که تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی افراد و عملکرد آن ها دارد. این پدیده، به عنوان خستگی هیجانی و ذهنی ناشی از استرس مزمن در محیط کار شناخته می شود و می تواند به مشکلات جسمی و روحی جدی منجر شود. با توجه به اهمیت بالای این موضوع، مدیران مشاغل مختلف، برای پیشرفت کسب و کارشان و مقابله با شکست آن، علاوه بر آموزش کوچینگ مدیران، باید با راه های جلوگیری از فرسودگی شغلی نیز آشنا باشند.

تعریف فرسودگی شغلی

کارزدگی یک بیماری به حساب نمی آید؛ ولی عامل بسیاری از مشکلات جسمی و روحی می باشد. فرسودگی همان خستگی هیجانی و ذهنی ناشی از کار زیاد یا استرس مزمن در حین انجام کار برای فرد است. وقتی شخصی به صورت مزمن و برای مدت طولانی گرفتار اضطراب شغلی باشد، دچار افسردگی شغلی می شود.

این واژه اولین بار توسط هربرت فرویدنبرگر (Herbert Freudenberger)، در کتابش با عنوان «فرسودگی شغلی: هزینه گزاف دستاوردهای عظیم» معرفی شد. او اعتقاد دارد از بین رفتن انگیزه و از خود گذشتگی بیش از حد فرد عامل به وجود آمدن این عارضه می شود. با شناخت مفهوم کاهش انگیزه کاری، مراحل و نشانه های آن، عوامل مؤثر بر بروز این وضعیت و روش های مقابله با آن بهتر می توان با این مقوله برخورد کرد.

مراحل فرسودگی شغلی چیست؟

وقتی فردی انگیزه انجام کارهای روزمره در محیط کسب و کار خود را از دست دهد، به مرور از نظر روحی ضعیف تر و خسته تر می شود. این حس در نهایت می تواند به مشکلات روانی شدیدتری مانند افسردگی های حاد و همچنین به معضلات جسمی بیشتری نظیر سردرد و کم اشتهایی منجر شود. به مرور زمان این افراد نسبت به کار بی تفاوت شده و کیفیت و کمیت کارشان به حداقل می رسد. مراحل ایجاد این نوع فرسودگی به شرح زیر می باشد:

1. مرحله ماه عسل

در مرحله ماه عسل، فرد در بالاترین درجه از کیفیت و کارایی در شغل جدیدش قرار دارد. شور و اشتیاق زیاد، او را مسئولیت پذیر، پر انرژی، متعهد و خلاق کرده است.

2. مرحله شروع استرس

در مرحله شروع استرس، فشار کاری بعضی از روزها فرد را دچار خستگی می کند. از نشانه های این مرحله اضطراب، فشار خون بالا، عدم تمرکز، خستگی، تغییر اشتها، فراموشکاری، کاهش تعاملات اجتماعی، کاهش بهره وری و سردرد هستند.

3. مرحله استرس مزمن

در مرحله استرس مزمن، اضطراب فرد بالا می رود و علائم مرحله شروع اضطراب، تشدید پیدا می کند. از نشانه های این مرحله بی تفاوتی، رفتار خشونت آمیز، احساس ترس و تنفر، بدبینی و افزایش مصرف کافئین و نیکوتین هستند.

4. مرحله فرسودگی

فرسودگی زمانی به وجود می آید که علائم مراحل قبلی نادیده گرفته شود. نشانه های رایج این مرحله تغییرات رفتاری، سردردهای مزمن، وسواس در مورد مسائل کاری، تمایل به ترک کردن جامعه، انزوای اجتماعی و نادیده گرفتن نیازهای شخصی هستند.

انواع خستگی شغلی کدامند؟

خستگی شغلی، به شکل های مختلفی خود را نشان می دهد و انواع گوناگونی دارد. در اینجا به بررسی انواع خستگی شغلی و ویژگی های هر یک می پردازیم:

• فرسودگی عاطفی

افراد در خستگی عاطفی، احساس از دست دادن انرژی، شور و اشتیاق برای انجام کارهای خود را دارند. این حالت وقتی پدیدار می شود که فرد به دلیل فشارهای عاطفی و استرس های مداوم در محیط کار، احساس ناامیدی و بی تفاوتی کند و علاقه خود را برای انجام کارهایش را از دست بدهد.

• فرسودگی جسمی

خستگی جسمی، معمولا زمانی اتفاق می افتد که فرد از شدت فشار و حجم بالای کار و عدم استراحت کافی دچار ضعف جسمی، سردرد، خواب آلودگی و دردهای عضلانی شده باشد.

• فرسودگی ذهنی

فرسودگی ذهنی، معمولا فشارهای روانی و استرس های فکری ناشی از کارهای پیچیده، تصمیم گیری های مکرر و فشارهای ذهنی در محیط کار است. از نشانه های آن، عدم تمرکز، احساس فراموشی و سردرگمی می توان نام برد.

• فرسودگی اجتماعی

فرسودگی زمانی اتفاق می افتد که تعاملات اجتماعی در محیط کار دشوار و فراوان شود و به دلیل فشارهای اجتماعی، انتظارات همکاران و مدیران و نیاز به تعاملات مداوم فرد دچار مشکل گردد. واکنش شخص نسبت به این وضعیت، کاهش تمایل به تعامل با کارمندان دیگر، احساس تنهایی و انزوا و عدم رضایت از روابط اجتماعی در محیط کار است.

• خستگی ناشی از عدم چالش

وقتی فردی در کارش احساس بی چالشی و یکنواختی کند، حس بی فایدگی، بی انگیزه ای و بی حوصلگی او را از انجام وظایفش باز می دارد و در این صورت فرد، هیچ پیشرفتی در کارش اتفاق نمی افتد و به فرسودگی مبتلا می شود.

عوامل ایجاد کننده فرسودگی شغلی

بعد از اینکه متوجه شدید فرسودگی شغلی چیست، باید عوامل ایجاد کننده آن را نیز بشناسید. محیط کاری و نوع مدیریت مجموعه تاثیر بسزایی در فرسودگی شغلی دارد. معمولا کارکنان زیر دست مدیران بی ملاحظه، بیشتر در معرض کارزدگی قرار می گیرند. عواملی که این حالت را تشدید می کند:

• حجم کار بالا، همراه با وظایف سنگین و ساعت کاری غیر منطقی
• انتظارات بیش از حد، مبهم و متناقض از خود یا از سوی کارفرما
• عدم حمایت مدیر از کارکنان و احساس تنهایی در شرایط سخت کاری
• عدم حمایت کافی و داشتن توقعات زیاد از خود یا از سوی کارفرما
• رفتار غیر منصفانه و نا عادلانه با شما به نسبت کارمندان دیگر
• ویژگی های خاص رفتاری خود؛ مثل کمال گرایی

نقش کارفرما در فرسودگی شغلی کارمندان

نقش کارفرما در فرسودگی شغلی کارمندان بسیار مهم است و شامل فراهم کردن یک محیط کاری سالم، تنظیم مناسب بار کاری و ارائه حمایت های لازم می باشد. استفاده از کوچینگ مدیران می تواند به بهبود مهارت های رهبری و ارتباطی آن ها کمک کند که در نتیجه به کاهش استرس و افسردگی شغلی آنها منجر می شود.

همچنین، توجه به نیازهای فردی و تقدیر از تلاش های پرسنل از جمله اقداماتی است که کارفرما می تواند برای افزایش رضایت و انگیزه آنها انجام دهد. در نهایت، ایجاد فرهنگ سازمانی مثبت و حمایتگر به جلوگیری هر چه بهتر خستگی شغلی کمک کند.

درمان افسردگی شغلی

اگر فردی دچار فرسودگی شغلی شده، باید برای درمان خود وقت بگذارد و روش های کاهش این مدل افسردگی را بررسی کند:

• کارهای خود را با در نظر گرفتن نظر کارفرما اولویت بندی کنید.
• به جنبه های مثبت و با ارزش شغل خود فکر کنید و با تغییر نگرش درباره کار کنترل اوضاع را به دست بگیرید.
• کمک از همکاران و مدیران خود در صورت زیاد بودن وظایف یا ابهامی که در کارتان به وجود آمده است.
• برای کنترل استرس، مهارت های مدیریتی؛ مثل تمرینات ذهن آگاهی یوگا و مدیتیشن را یاد بگیرید.
• با گرفتن مرخصی و رفتن به تعطیلات سطح انرژی خود را بالا ببرید.
• یادگیری مهارت های جدید باعث مدیریت و خلاقیت بیشتر در کار می شود و این گونه شما احساس رضایتمندی بیشتری می کنید.
• مهارت گفتن نه و تعیین حد و مرز در کار کمک بسیاری به عدم کارزدگی می کند.
• صحبت با مشاور و روانشناس می تواند کمک زیادی در روند درمان فرسودگی کاری شما کند.

نکته: Coaching به‌ عنوان یک روش نوین برای درمان افسردگی، به افراد کمک می‌کند. “کوچینگ چیست؟“ سوالی است که برای خیلی از افراد به وجود می آید. این دوره با شناسایی اهداف معنادار، افزایش خودآگاهی، مدیریت استرس، تقویت اعتماد به نفس و دریافت حمایت مستمر از چالش‌ های روانی خود عبور کنند.

نشانه های فرسودگی شغلی

نشانه ها بزرگترین کمک را مانند آژیر خطر نامرئی به انسان داشته اند. نشانه های استرس، شباهت زیادی به نشانه های کارزدگی دارد؛ ولی با این تفاوت که در اضطراب فرد به فشار های روانی وارد شده بر خود آگاه است، در حالی که در مورد فرسودگی شغلی، فرد اطلاعی از وضعیتش پیدا نمی کند.

نشانه های کارزدگی به شرح زیر می باشد:

• احساس ناامیدی در فرد
• از دست دادن تلاش و انگیزه
• عدم رضایت شغلی با افزایش تاخیرها، غیبت ها و حتی مرخصی های پی در پی
• نشانه های جسمی؛ مثل پرخاشگری، ضعف بدن و بروز بیماری های جسمی
• قطع یا کاهش ارتباطات اجتماعی و خانوادگی
• حس بی فایدگی و ناکارآمدی بسیار
• ایجاد حوادث متعدد در محیط کار

گروه های در معرض فرسودگی شغلی

بعضی از گروه های کاری بسته به شرایط و عواملی که دارند، فرسودگی در کار را افزایش می دهند. در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:

• تکراری بودن روتین کاری
• احساس نارضایتی نسبت به شغل
• ضرورت دقت و توجه بالا در کار
• زیاد بودن ارتباط با ارباب رجوع
• برقرار نکردن تعادل بین کار و زندگی شخصی
• افراد کمال گرا و رقابت جو
• تصمیم گیری های مربوط به مرگ و زندگی افراد مانند مشاغل پزشکی
• کار در شرایط سخت و محیط های کاری دشوار
• مشاغل ارتباطی با مردم مانند معلمان، مشاوران، وکلا، اساتید دانشگاه و مددکاران اجتماعی

روش های مقابله با کارزَدگی

هایدی گرانت هالورسون (Heidi Grant Halvorson)، روانشناس اجتماعی و نویسنده کتاب (هیچ کس شما و کارتان را درک نمی کند!)، در پاسخ به راه های جلوگیری از فرسودگی شغلی چیست، می گوید که پدید آمدن فرسودگی شغلی به دلیل احاطه شدن انسان ها توسط دستگاه هایی است که به دلیل طراحی خاصشان، نظر انسان را به خود جلب می کنند. این ماشین ها و دستگاه ها این حس را به ما می دهند که وجود هر چیزی در این دنیا ضروری می باشد! او در ادامه می گوید: در چرخه کاری ۲۴ ساعت در ۷ روز هفته، فشارهای زیادی از جوانب مختلف به انسان وارد می شود.

این فشارها در شما احساس سستی و تحلیل رفتن انرژی را پدید می آورند. بنابراین باید تلاش کنید که مجدد این انرژی از دست رفته را برگردانیم. در ادامه به شما خواهیم گفت که طبق نظر هایدی گرانت، پس از تحمل فشارهای زیاد، چگونه انرژی خود را بازیابی نماییم.

1. استراحت کافی در طول روز

وقتی فردی در محیط کار با کاهش سطح عملکرد مواجه می شود و فشار کاری به حدی زیاد است که انرژی اش را از دست داده و می تواند در زمان های استراحت خود با دور شدن از جو کاری و انجام فعالیت هایی مانند پیاده روی، دویدن یا صرف ناهار در خارج از محیط کار، انرژی از دست رفته اش را بازیابی نماید. این کار به او کمک می کند تا با انگیزه بیشتری به حل مشکلات خود بپردازد.

2. کنار گذاشتن ابزارهای دیجیتال

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، پیگیری شغل خود را به صورت تلفن همراه همه جا در جیب با خود داریم. وقتی گوشی دائما در دسترس تان باشد، ناخودآگاه درگیر مسائل کاری می شوید و این امر شما را از نظر روحی خسته می کند. برای محدود کردن استفاده خود از موبایل می توانید، قوانینی وضع نمایید که مثلا پس از ساعت 9 هیچ ایمیل و تماسی را پاسخگو نباشید و روز بعد به آنها پاسخ دهید. استفاده از قانون پارتو در مدیریت زمان نیز کمک زیادی در این زمینه می کند.

3. پیدا کردن کار مورد علاقه

در زمان استراحت سعی نمایید، سراغ کاری بروید که حس رضایت و نشاط را در شما احیا کند. فعالیت های مورد علاقه، شاید با زحمت همراه شود؛ ولی تحقیقات نشان می دهند، دستیابی به اهداف مورد علاقه بسیار آسان تر و دلنشین تر از سایر کارها به حساب می آید. کارهایی؛ مثل خوردن پاپ کورن هنگام دیدن فیلم، شاید دلچسب باشد؛ اما چالش برانگیز نیست. سعی نمایید کارهایی انجام دهید که سطح انرژی شما را بالا برند و حس کسالت را از شما دور گردانند.

4. طولانی کردن استراحت آخر هفته

هالورسون با توجه به تحقیقات خود می گوید: احساس خستگی فیزیکی و ذهنی نشان دهنده این است که شما به زمان بیشتری برای استراحت نیاز دارید. به عبارت دیگر، گاهی اوقات باید تعطیلات آخر هفته شما چند روز بیشتر از حد معمول تمدید شود. وقتی در مرخصی هستید، هیچ ارتباطی با محل کار خود برقرار نکنید و تماس و ایمیل ها را در پایان تعطیلات پاسخ دهید.

5. مرور اهداف و اهمیت وظایف خود

بر اساس توصیه هالورسون، اگر در شغلتان زمان آزاد محدودی دارید، برای جلوگیری از دلزدگی به اهمیت کار و نتیجه ای که از کار به دست می آورید، فکر کنید. بدین ترتیب انگیزه کافی برای ادامه فعالیت تان را بدست می آورید و وسوسه تنبلی را کنار می گذارید؛ ولی اگر وظایف کاری خیلی فشار روی شما وارد کرده، حتما هر چند وقت یک بار به مرخصی بروید.

6. مطمئن از مبتلا شدن به فرسودگی شغلی

اگر هیچ یک از فعالیت ها احساس شما را نسبت به شغل تان تغییر نداد، باید برای بررسی این مسئله اقدام نمایید. اگر تنها احساس خستگی می کنید و در کل حس مفید بودن تان همچنان پا بر جاست، این احساس فرسودگی شغلی محسوب نمی شود. در واقع، زمانی که اهمیت پیشرفت در حوزه فعالیت تان را از دست داده اید، باید نگران ابتلا به کارزدگی باشید. در این صورت، بهتر است محیط کاری خود را تغییر دهید.

7. یافتن استراتژی های حفظ انگیزه

اگر فردی هفته ها یا ماه ها زمان برای انجام کاری گذاشته باشد و به نتیجه مطلوبی نرسد. برای اینکه این کار او را به سمت فرسودگی نکشاند راهکارهایی وجود دارد:

• تقویت روحیه خود
• از یاد نبردن اهداف قبلی
• کمک از اطرافیان و همکاران خود
• مطالعه کتاب مرتبط با روحیه و کارتان
• غافل نشدن از تفریحات مورد علاقه
• برگشتن به مسیر هدف و تلاش برای رسیدن به آن

تفاوت عدم رضایت شغلی با فرسودگی کاری

عدم رضایت کاری، به نارضایتی هایی از محیط کار، دستمزد، همکاران، رده شغلی و مدیریت مجموعه، ربط پیدا می کند. این احساس لزوما باعث عوارض حاد جسمی و روحی نمی شود. در حالی که فرسودگی یک حالت پیشرفته از نارضایتی است و سبب خستگی شدید جسمی و روحی شده و این ویژگی باعث افزایش مشکلات روانی؛ مثل افسردگی می گردد.

در آخر؛ فرسودگی شغلی و راه های جلوگیری از آن

فرسودگی شغلی چیست؟ این موضوع یک پدیده پیچیده است که به تدریج بر کیفیت زندگی فرد تاثیر می گذارد و شامل مراحل ماه عسل، استرس، اضطراب مزمن و افسردگی می باشد. با علائم ناامیدی، کاهش انگیزه و مشکلات جسمی بروز می کند و عواملی مانند حجم کار بالا و عدم حمایت مدیران می توانند آن را شدت دهند. برای مقابله با فرسودگی، افراد می توانند از روش هایی مانند اولویت بندی کارها، یادگیری مهارت های مدیریتی، استراحت کافی و کنار گذاشتن ابزارهای دیجیتال بهره برند. همچنین، توجه به نشانه های خستگی و مراجعه به مشاوران در صورت لزوم اهمیت دارد. ایجاد تعادل بین کار و زندگی و استفاده از تکنیک های مدیریت استرس می تواند به بهبود کیفیت زندگی شغلی و شخصی یاری رساند.